Ανακοίνωση Σ.Ε.Φ.Ε.Α.Α.
Αριθ. Πρωτ. 07/05-02-2020 Αθήνα 05 Φεβρουαρίου 2020
Α Ν Α Κ Ο Ι Ν Ω Σ Η
ΠΡΟΣ:
κ. Υπουργό Προστασίας του Πολίτη
κ. Υφυπουργό Προστασίας του Πολίτη
κ. Γενικό Γραμματέα Δημοσίας Τάξης
κ. Αρχηγό ΕΛ.ΑΣ.
Ο ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, ΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ ΩΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΑΣ
Στην Ελληνική Βουλή έχει κατατεθεί και εκκρεμεί για ψήφιση σχέδιο νόμου με τίτλο: «Εθνικός Μηχανισμός Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων, αναδιάρθρωση της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, αναβάθμιση συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας, αναδιοργάνωση του Πυροσβεστικού Σώματος και άλλες διατάξεις».
Άξιες λόγου και κριτικής, οι διατάξεις του άρθρου 188, με τις οποίες επιχειρείται τροποποίηση του άρθρου 1 του ν. 3938/2011, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 56 του ν. 4443/2016, με την οποία ο Συνήγορος του Πολίτη ορίσθηκε ως Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας.
Τιμούμε το θεσμό της ανεξάρτητης Αρχής «Συνήγορος του Πολίτη».
Οφείλουμε, όμως, ως θεσμικοί θεματοφύλακες των δικαιωμάτων των εργαζομένων αστυνομικών και ειδικών φρουρών, να αναδείξουμε ζητήματα που θεωρούμε κεφαλαιώδους σημασίας για το προσωπικό και το Σώμα της Ελληνικής Αστυνομίας. Και αυτά είναι αφενός η προστασία των δικαιωμάτων του εγκαλούμενου αστυνομικού (ακόμη και του υπόπτου) και αφετέρου η ορθή και δίκαιη, συνακόλουθα, απονομή της πειθαρχικής δικαιοσύνης.
Δεν υπέπεσε στη αντίληψή μας κάποια περικοπή αναρτημένων στην ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων (π.χ. σχέδιο νόμου, αιτιολογική έκθεση, δημόσια διαβούλευση, έκθεση επιστημονικής υπηρεσίας) που να αποσκοπεί στην προστασία των δικαιωμάτων και την ορθή απονομή της πειθαρχικής δικαιοσύνης.
Αντίθετα υπέπεσαν στην αντίληψη μας, οι ακόλουθες περικοπές:
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ (σελ. 42-44)
«… Με το άρθρο αυτό [188] επέρχονται τροποποιήσεις στην ειδική αρμοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη, ως Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας στα σώματα ασφαλείας και τους υπαλλήλους των καταστημάτων κράτησης, ο οποίος, βάσει των άρθρων 56 και 57 του ν.4443/2016 (Α΄232), λειτουργεί ως παράλληλος εξωτερικός μηχανισμός έρευνας και ελέγχου, χωρίς να υποκαθιστά τα πειθαρχικά όργανα. Συγκεκριμένα, ο ν. 4443/16 προέβλεψε μια ειδική αρμοδιότητα για τον Συνήγορο, για συγκεκριμένα περιστατικά αυθαιρεσίας, βασανιστήρια και άλλες σοβαρές προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας του άρθρου 137Α ΠΚ, παράνομες και υπαίτιες προσβολές της ζωής, υγείας, σωματικής ακεραιότητας, προσωπικής ελευθερίας, χρήση πυροβόλου όπλου και μεταχείρισης που συνιστά διάκριση ή συμπεριφορά με ρατσιστικό κίνητρο. Η αρμοδιότητα που ήδη ισχύει συνίσταται α΄) στην ανεξάρτητη διερεύνηση καταγγελιών, β΄) στην παραπομπή στα σώματα ασφαλείας προς εσωτερική έρευνα με αρμοδιότητα παρακολούθησης και σύστασης προς συμπλήρωση της διοικητικής έρευνας και γ΄) κατόπιν σχετικών αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στην αρμοδιότητα απόφασης προς επανάληψη της πειθαρχικής διαδικασίας.
Ωστόσο, η εμπειρία πρώτης εφαρμογής της νομοθεσίας ανέδειξε την ανάγκη ενίσχυσης της Ανεξάρτητης Αρχής με θεσμικά μέσα, όπως η δυνατότητα λήψης ένορκων καταθέσεων, η πρόσβαση στο προανακριτικό υλικό κ.α., προκειμένου ο Συνήγορος να είναι σε θέση να διεξαγάγει αποτελεσματικά ανεξάρτητη έρευνα, όπως ο ίδιος το πρότεινε ήδη από τον Οκτώβριο του 2018 (βλ. πρώτη ειδική έκθεση του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας, για το διάστημα 09.06.2017-31.12-2018, σελ. 85 επ. https://www.synigoros.gr/?i=human-rights.el.files.585783 ). Η ενίσχυση του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης με θεσμικά μέσα και ανθρώπινους πόρους για την αύξηση της αποτελεσματικότητάς του αποτελεί και πάγιο αίτημα του Συμβουλίου της Ευρώπης (στην από 4- 6.12.2018 απόφαση της Επιτροπής του Συμβουλίου Υπουργών για τη συμμόρφωση με τις αποφάσεις του ΕΔΑΔ της ομάδας Μακαρατζή, επίσης στην από 10.7.2019 έκθεση για την αστυνόμευση στην Ελλάδα https://www.coe.int/en/web/execution/-/professional-policing-ingreece, και στην από 19.7.2019 έκθεση της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) σε συνέχεια της επίσκεψής της στην Ελλάδα τον Μάρτιο και Απρίλιο 2019). Το προτεινόμενο άρθρο επιφέρει σημαντική θωράκιση του Συνηγόρου του Πολίτη με θεσμικά μέσα και ανθρώπινους πόρους, προκειμένου να εκπληρώσει την αποστολή του ως Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας. Ειδικότερα: Με την παράγραφο 1, τροποποιείται το άρθρο 1 του ν. 3938/2011 (Α΄ 61), όπως ισχύει, προκειμένου η διατύπωσή του να εναρμονίζεται με λοιπές διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας, ήτοι την έννοια των διακρίσεων στο Α΄ μέρος του ν. 4443/2016 (άρθρο 2), που ενσωματώνει τις σχετικές Οδηγίες για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης (2000/43/ΕΚ, 2000/78/ΕΚ, 2014/54/ΕΕ), επίσης την διευκρίνιση της έννοιας της πράξης στο πειθαρχικό δίκαιο που αφορά παράνομες και υπαίτιες ενέργειες ή παραλείψεις, προς άρση τυχόν ερμηνευτικών αμφισβητήσεων (βλ. άρθρο 4 παρ. 1 π.δ. 120/2008, Πειθαρχικό Δίκαιο Αστυνομικού Προσωπικού, Α΄ 182, άρθρο 106 Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Υπαλλήλων, άρθρο 38 παρ.11 ν. 4504/2017, Α΄ 184, για τα στελέχη του Λιμενικού Σώματος). Ουσιαστικές αλλαγές ωστόσο στη διαδικασία έρευνας του Συνηγόρου αποτελούν η δυνατότητα ιδίας έρευνας παράλληλα με τυχόν ποινική διαδικασία, στην παράγραφο 2 του προτεινόμενου άρθρου, προκειμένου ο Συνήγορος να μην έχει λιγότερες δυνατότητες από τα πειθαρχικά όργανα της Διοίκησης, για τα οποία ισχύει η θεμελιώδης αρχή της αυτοτέλειας της πειθαρχικής από την ποινική δίκη (άρθρο 48 π.δ. 120/2008, Πειθαρχικό Δίκαιο Αστυνομικού Προσωπικού, Α΄ 182, άρθρο 114 Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Υπαλλήλων, άρθρο 38 παρ.7 ν. 4504/2017, Α΄184). Ομοίως, στην παράγραφο 1 του προτεινόμενου άρθρου, η ρητή δυνατότητα κλήτευσης μαρτύρων, διενέργειας αυτοψίας, παραγγελίας πραγματογνωμοσύνης και ιδίως, λήψης ένορκων καταθέσεων μαρτύρων και έγγραφων ή προφορικών εξηγήσεων από τα εμπλεκόμενα πρόσωπα, συνιστούν αναγκαία διασφάλιση ότι η έρευνα του Συνηγόρου δεν θα υπολείπεται της διαδικασίας και των αποδεικτικών μέσων ενώπιον των πειθαρχικών οργάνων του ένστολου προσωπικού των σωμάτων ασφαλείας, χωρίς να θίγει τις αρμοδιότητες άλλων οργάνων στο πλαίσιο της προδικασίας κατά τον Κ.Π.Δ. (βλ. εξουσίες των ειδικών προανακριτικών υπαλλήλων κατά τα άρθρα 34, 183 και 251 Κ.Π.Δ.). Σημαντική είναι επίσης η δυνατότητα πρόσβασης στο προανακριτικό υλικό, για την πληρότητα της έρευνας του Συνηγόρου του Πολίτη και αυτονοήτως, η άρση αυτή απορρήτου τελεί υπό τον όρο της χρήσης αποκλειστικά για την εκπλήρωση της αποστολής του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας. Ουσιαστική, τέλος, δικλείδα ασφαλείας για τις εσωτερικές έρευνες της Διοίκησης, είναι η νέα ρύθμιση ότι εάν ο Συνήγορος διαπιστώσει μη αιτιολογημένη απόκλιση από το πόρισμά του, μπορεί να αναπέμψει τον φάκελο της έρευνας στον οικείο Υπουργό προς τυχόν άσκηση της εκ μέρους του εξουσίας ως πειθαρχικός προϊστάμενος του ένστολου προσωπικού. …»
ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ (σελ. 571)
« … 7. Ο Συνήγορος του Πολίτη μπορεί, κατ’ ανάλογη εφαρμογή των οικείων διατάξεων του πειθαρχικού δικαίου του εμπλεκόμενου προσωπικού, να κλητεύσει μάρτυρες, να εξετάζει πρόσωπα ενόρκως, να διενεργεί αυτοψία και να παραγγέλλει πραγματογνωμοσύνη. Οι εμπλεκόμενοι υποχρεούνται προς παροχή μαρτυρίας και προφορικών έγγραφων εξηγήσεων ενώπιον του Συνηγόρου του Πολίτη….».
Με επιφύλαξη το τελικό κείμενο να έχει υποστεί προς το ορθόν σοβαρές νομοτεχνικές βελτιώσεις, όπως ελπίζουμε και ευχόμαστε, κάθε καλοπροαίρετος παρατηρητής θα θεωρούσε πρωτοφανές στα νομικά δρώμενα, το ΔΙΚΑΙΩΜΑ της ΑΚΡΟΑΣΗΣ, τόσο του υπόπτου όσο και του εγκαλουμένου στο πλαίσιο της πειθαρχικής διαδικασίας (εμπλεκομένου κατά την ως άνω ρύθμιση), ειδικά για τη θεσμική θωράκιση του ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ, να μετατρέπεται σε ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ.
Και μάλιστα χωρίς ρητή αναφορά στο ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕ ΣΥΝΗΓΟΡΟ.
Είμαστε υποχρεωμένοι να επισημάνουμε ιδιαίτερα ότι σε καμιά περίπτωση «η αρχή της επιτάχυνσης» δεν μπορεί να αποβεί σε βάρος του εγκαλουμένου αστυνομικού/ειδικού φρουρού (αλλά και του υπόπτου). Η πειθαρχική διαδικασία, από οποιονδήποτε και αν χρηστεί αρμόδιος τήρησής της, οφείλει να είναι προσανατολισμένη ιδίως στην ανάγκη προστασίας του εγκαλουμένου/υπόπτου, με την εξασφάλιση σ’ αυτόν όλων των μέσων, που μπορούν ν’ αποδείξουν την αθωότητά του, στα οποία συγκαταλέγεται βεβαίως και η τήρηση των τύπων.
Πέραν των ανωτέρω, επισημαίνεται η άποψη της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής:
«… 30. Επί του άρθρου 188:
Στο άρθρο 188 παρ. 1 προτείνεται η τροποποίηση του άρθρου 1 παρ. 7 του
ν. 3938/2011 και ορίζεται ότι: «[ο]ι αρμόδιοι ανακριτικοί υπάλληλοι και οι αρμόδιες δικαστικές ή εισαγγελικές αρχές χορηγούν, κατόπιν σχετικού αιτήματος του Συνηγόρου του Πολίτη, αντίγραφα εγγράφων ή εκθέσεων της ποινικής προδικασίας ή διαδικασίας, για υποθέσεις που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας, προς εφαρμογή του παρόντος άρθρου. Περαιτέρω τροποποιείται η παράγραφος 4 του άρθρου 3 του ν. 3094/2003 και ορίζεται ότι: «Η έρευνα του Συνηγόρου του Πολίτη ως Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας είναι ανεξάρτητη από τυχόν παράλληλη εξέλιξη ποινικής δίκης ή διαδικασίας».
Συμφώνως προς το άρθρο 96 του Συντάγματος, η τιμωρία των εγκλημάτων και η λήψη όλων των μέτρων που προβλέπουν οι ποινικοί νόμοι ανήκει στα τακτικά ποινικά δικαστήρια. Μετά την έναρξη της ποινικής διαδικασίας, δηλαδή την άσκηση ποινικής δίωξης, αποκλειστική αρμοδιότητα για τη διερεύνηση των εγκλημάτων έχουν οι δικαστικές και εισαγγελικές αρχές, κατά τα διαλαμβανόμενα στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Για αυτόν τον λόγο, εξ άλλου, διοικητικά όργανα μπορούν να διενεργούν μόνο προκαταρκτική εξέταση, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 43 παρ. 1 και 2 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
Συνεπώς, η ίδρυση παράλληλης αρμοδιότητας διερεύνησης εγκλημάτων από τον Συνήγορο του Πολίτη δεν συνάδει προς τα άρθρα 96 και 26 του Συντάγματος και, ως εκ τούτου, πρέπει να διαγραφούν οι φράσεις: «Οι αρμόδιοι ανακριτικοί υπάλληλοι και οι αρμόδιες δικαστικές ή εισαγγελικές αρχές χορηγούν, κατόπιν σχετικού αιτήματος του Συνηγόρου του Πολίτη, αντίγραφα εγγράφων ή εκθέσεων της ποινικής προδικασίας ή διαδικασίας, για υποθέσεις που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας, προς εφαρμογή του παρόντος άρθρου» και «Η έρευνα του Συνηγόρου του Πολίτη ως Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας είναι ανεξάρτητη από τυχόν παράλληλη εξέλιξη ποινικής δίκης ή διαδικασίας».
ΝΑΙ στη θεσμική θωράκιση του Συνηγόρου, ως Εθνικού Μηχανισμού.
ΝΑΙ στην πλήρη, αντικειμενική και σε βάθος διερεύνηση των υποθέσεων. Για τη διασφάλιση, όμως, της αντικειμενικότητας και αμεροληψίας δεν αρκεί η απόσταση του ενεργούντος την πειθαρχική εξέταση σε σχέση με τον ελεγχόμενο, αλλά προϋποθέτει ουσιαστική και εν τοις πράγμασι τήρηση ίσων αποστάσεων μεταξύ καταγγέλλοντος και καταγγελλομένου και εν βάθει αντικειμενικής θεώρησης των πραγμάτων στο πρόσωπο του ενεργούντος.
ΟΧΙ όμως με κάθε θυσία (π.χ. με την απαγορευμένη μαρτυροποίηση υπόπτου ή εγκαλουμένου).
ΟΧΙ όμως με διαφαινόμενη σοβαρή παραβίαση θεμελιωδών υπερασπιστικών δικαιωμάτων των αστυνομικών και ειδικών φρουρών.
ΟΧΙ όμως με παραβίαση των προβλεπόμενων διαδικαστικών τύπων της πειθαρχικής διαδικασίας υπέρ της επιτάχυνσης αυτής (πειθαρχικής διαδικασίας), αφού κύριος σκοπός κάθε πειθαρχικής εξέτασης είναι η ανεύρεση της ουσιαστικής αλήθειας, με τη βεβαίωση της ενοχής ή της αθωότητας του εγκαλουμένου (άρθρο 274 Κ.Π.Δ.) και όχι η ταχύτατη διαδικασία περαίωσής της.
ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
-O- -O-
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΝΤΟΥΜΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΥΡΟΕΙΔΑΚΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ
